Aaron Toronto đã sống và hoạt động nghệ thuật ở Việt Nam hơn 20 năm, anh là đạo diễn của bộ phim đoạt giải Cánh Diều Vàng 2021 – “Đêm Tối Rực Rỡ!”. Bên cạnh điện ảnh, sân khấu cũng là đam mê lớn của Aaron khi anh là người đồng sáng lập Dragonfly – nhóm kịch người nước ngoài có thâm niên hoạt động 15 năm qua tại Sài Gòn. Đồng hành cùng anh là biên kịch/đạo diễn/diễn viên người Anh John Andrew Cunnington, người đã dành hơn một thập kỷ chu du khắp thế giới để làm sân khấu. Hai năm trước, John quyết định an cư lạc nghiệp ở Việt Nam, với khát khao phổ biến kịch hình thể và mang những sản phẩm mới nhất của kịch nghệ toàn cầu đến gần hơn với công chúng bản địa.

Theo đuổi đam mê sân khấu ở Việt Nam, John và Aaron đã cùng nhau trải qua hành trình của những gã du mục. Họ tổ chức diễn kịch ở đủ các mô hình sân khấu, từ dã chiến cho đến chuyên nghiệp: từ studio, sân vườn của một hội chợ, phòng tập múa, quán bar, sân khấu quy mô nhỏ, vừa cho đến các nhà hát lớn v.v. Khi đặt mục tiêu làm nghệ thuật nghiêm túc và đưa Dragonfly tiến lên chuyên nghiệp thay vì dừng lại ở mô hình câu lạc bộ sở thích, Aaron và các cộng sự phải đối mặt với không ít thách thức.

Vì là nhóm kịch độc lập nên các thành viên nòng cốt phải tốn nhiều thời gian tìm hiểu về các thủ tục hành chính, quy trình phúc khảo và xin giấy phép tổ chức biểu diễn. Vở đã tập xong nhưng phải hàng tháng trời mới dám chốt ngày phát hành. Bên cạnh đó, cũng không dễ gì để nhóm kịch tìm được một điểm diễn ưng ý. Các nhà hát, mặt bằng thuộc sự quản lý của cơ quan nhà nước có nhiều thủ tục hành chính không đơn giản. Tại các sân khấu xã hội hóa, chi phí cho thuê lại khá cao. Với các sân khấu danh tiếng có lịch diễn dày, nếu khả thi, các suất diễn còn lại dành cho Dragonfly cũng rơi vào những ngày giữa tuần, khung giờ kém thu hút. Đó là chưa kể đến trường hợp có vài điểm diễn đổi ý giờ chót, sẵn sàng hủy bỏ thỏa thuận vì những ưu tiên có lợi hơn.

Năm 2012, khi làm vở “Hoàng Tử Bé”, Aaron và Dragonfly đã gặp phải tình huống éo le như vậy. Họ mất sân khấu chỉ ba tuần trước buổi công diễn. May sao, Aaron Toronto và các đồng đội được NSND Hồng Vân giúp đỡ, tạo điều kiện thuận lợi để họ có thể sáng đèn tại Sân Khấu Kịch Phú Nhuận. Bên cạnh chất lượng nội lực, việc được công diễn tại một sân khấu có tiếng vốn là điểm hẹn quen thuộc trong đời sống văn nghệ của người Sài Gòn đã giúp “Hoàng Tử Bé” thu hút nhiều khán giả hơn. Đó cũng là dịp hiếm hoi mà khán phòng của một sân khấu kịch tại Sài Gòn xuất hiện màn hình phụ đề đặt bên cạnh sân khấu. Bên dưới, người Việt và người nước ngoài ngồi cạnh nhau cùng thưởng thức một vở kịch.

Trong nỗ lực mở rộng mối quan hệ và tìm kiếm những làn gió mới, các nghệ sỹ kịch Việt Nam và quốc tế dần trở nên cởi mở với nhau hơn. Nghệ sỹ Tây được chào đón ở những sân khấu ta, như Aaron Toronto năm 2016 được đạo diễn Việt Linh mời về Sân Khấu Kịch Hồng Hạc để đóng nam chính trong vở “Visa” do bà dàn dựng. Cùng năm, khán giả của Sân Khấu Kịch Hoàng Thái Thanh cũng rất thích thú khi chứng kiến nghệ sỹ Guillaume Faugere đóng vai đốc-tờ Guillaume si tình cô Lan trong vở “Lan và Điệp”. Cũng trong năm 2016, Thanh Bùi bắt tay với Aaron Toronto và Dragonfly để dàn dựng, biểu diễn vở “Love Song” thuộc khuôn khổ dự án nghệ thuật liên ngành Soul Live Project.

Đồng thời, nhiều nghệ sỹ, người yêu kịch Việt Nam bắt đầu tìm đến việc thực hành kịch nghệ tại những câu lạc bộ, sân khấu kịch do người nước ngoài thành lập. Diễn viên Lan Phương nhiều năm liền gắn bó với Dragonfly, là nữ chính của gần 10 vở kịch lớn nhỏ do sân khấu bán chuyên này sản xuất. Nhiều người Việt cũng tìm đến Dragonfly như một điểm sinh hoạt kịch nghệ hằng tuần. Làng kịch Sài Gòn nhờ vậy mà trở nên đa sắc hơn trong sự va chạm, ảnh hưởng lẫn nhau giữa các luồng tư tưởng thực hành kịch nghệ. Hai năm trở lại đây, Aaron và John ấp ủ về việc thành lập một sân khấu kịch nơi mà nghệ sỹ nước ngoài và nghệ sỹ Việt được làm kịch cùng nhau, hướng tới lượng khán giả đa quốc tịch. Cùng nhận thấy TP. HCM là mảnh đất hết sức màu mỡ cho sân khấu ở mọi dạng thức hình thành và phát triển, cả hai đã quyết định: “Mình làm sân khấu kiểu mới đi!”. Từ đó, sân khấu kịch Eclipse ra đời.

Trải qua hơn 15 năm lăn lộn với kịch nghệ lẫn điện ảnh, đảm nhận đủ các vị trí từ hậu cần cho đến sản xuất, trợ lý đạo diễn, phó đạo diễn, Aaron Toronto gom nhặt được kha khá kinh nghiệm cũng như mối quan hệ để làm ông bầu. Thế nhưng, anh thừa nhận bản thân và các cộng sự hiện tại vẫn chưa đủ nhân lực lẫn tài lực để vận hành một sân khấu sáng đèn thường xuyên, ở một địa điểm cố định như mô hình truyền thống mà các sân khấu chuyên nghiệp ở Sài Gòn đang làm.

“Hầu hết các sân khấu ở TP.HCM hoạt động theo mô hình xã hội hóa, lời lỗ tự chịu. Tôi biết các ông bầu, bà bầu sân khấu cũng phải tốn rất nhiều công sức để tìm được một chỗ dựng rạp, sáng đèn dài lâu. Họ hầu hết cũng phải thuê lại mặt bằng từ các cơ quan nhà nước, các nhà thiếu nhi, trung tâm văn hóa để biểu diễn và tự bỏ tiền đầu tư thêm cơ sở vật chất cho điểm diễn. Lợi thế của các sân khấu truyền thống này nằm ở chỗ họ có những gương mặt ngôi sao có thể kéo khán giả ra rạp. Dễ thấy rằng, mỗi sân khấu kịch ở Sài Gòn thường sẽ có một sở trường. Ví dụ: Hoàng Thái Thanh chuyên kịch tâm lý xã hội, Thế Giới Trẻ mạnh về hài kịch, sân khấu kịch Hồng Vân chuyên trị kịch ma/kinh dị, sân khấu Hồng Hạc hay diễn kịch cải biên/cảm tác từ tác phẩm văn học, v.v. Khán giả thấy mình hợp gu bên nào thì quen đến sân khấu đó.

“Chúng tôi đi theo hướng hơi khác một chút nên cần phải linh hoạt hơn. Kịch mục của sân khấu Eclipse sẽ bao gồm các vở có sẵn kịch bản gốc từ nước ngoài lẫn các vở nguyên bản do chúng tôi sáng tác, diễn bằng tiếng Anh lẫn tiếng Việt. Chúng tôi cũng muốn ‘chơi’ với nhiều thể loại hơn và kết hợp cùng các nghệ sỹ ở nhiều bộ môn nghệ thuật khác nữa. Vì vậy, cách vận hành sân khấu cũng phải khác đi”, anh chia sẻ.

Vì những lý do trên, khi bắt tay thành lập sân khấu kịch Eclipse cùng nhau vào năm 2024, Aaron cùng John không đặt nặng câu chuyện phải tìm một điểm diễn cố định. Mỗi mùa diễn chỉ tập trung dàn dựng, tổ chức biểu diễn một vở duy nhất, với số lượng suất diễn linh hoạt từ 5–15 suất. Địa điểm biểu diễn thay đổi tùy thuộc vào tính chất vở diễn.

John Andrew Cunnington nhận định không gian biểu diễn không nhất thiết phải là một sân khấu vật lý tiêu chuẩn theo cách mà mọi người hay hình dung với đầy đủ màn nhung, ghế đệm, cánh gà v.v. Tiêu chí đủ chuẩn ở đây cần phải được phóng chiếu với tính chất của vở diễn, tính cách người nghệ sỹ và phương tiện mà họ dùng để truyền tải cảm xúc. Nhà hát lớn với sức chứa nghìn người hay một căn phòng trống mười mấy mét vuông đều có thể trở thành một sân khấu lý tưởng. Sân khấu, do vậy, ở khắp mọi nơi.

Về phía Aaron Toronto, anh hoàn toàn tôn trọng tầm nhìn và phong cách nghệ thuật của cộng sự. Tuy nhiên, khác với John, sở trường của Aaron lại là những vở kịch mang yếu tố “kỳ quan” với đại cảnh hoành tráng, âm thanh ánh sáng huyền ảo, số lượng diễn viên đông đảo. Vì vậy, anh cần những sân khấu, nhà hát theo tiêu chuẩn chuyên nghiệp để tối ưu hóa trải nghiệm nghe, nhìn của khán giả.

“Pool (No Water)” có thể được xem như cột mốc đầu tiên của bộ đôi trên công cuộc thử nghiệm một mô hình sân khấu mới lạ so với thói quen thưởng kịch của khán giả đại chúng Sài Gòn. Vở kịch được thành hình bởi một ekip đa quốc tịch: Mark Ravenhill (người Anh) viết kịch bản, Aaron Toronto (người Mỹ) sản xuất, John Andrew Cunnington đạo diễn. Diễn viên là ba gương mặt trẻ tài năng của Việt Nam và Nhật Bản: Nguyễn Lâm Thảo Tâm, Mea Minh Anh và Akari Nakatani. Đó cũng là lần đầu tiên Aaron và John ra mắt Sân khấu kịch Eclipse ở tư cách đơn vị đồng sản xuất, cùng với Dragonfly.

Công diễn vào tháng 6 năm 2024 tại sân khấu kịch 5B (quận 3, TP.HCM), “Pool (No Water)” giới thiệu đến khán giả một vở kịch hình thể hoàn thiện dài 60 phút không có khoảng nghỉ. Sự hưởng ứng của khán giả trước một vở kịch hình thể lạ lẫm so với văn hóa đại chúng tại Việt Nam khiến đội ngũ phải bất ngờ.

Năm nay, sân khấu kịch Eclipse tiếp tục cho ra mắt bản dàn dựng mới của vở kịch hình thể “Tình yêu Stockholm”, công diễn vào tháng 5 và 6. Khác với “Pool (No Water)” chỉ thoại bằng tiếng Anh, “Tình yêu Stockholm” có 8/13 suất diễn bằng tiếng Việt. Lần này, địa điểm được John Andrew Cunnington chọn sáng đèn là khuôn viên căn phòng rộng khoảng 160 mét vuông của một phim trường tọa lạc ở quận 4, TP.HCM.  “Chúng tôi vẫn đang thử. Thiện chí hợp tác giữa các nghệ sỹ Việt Nam và nước ngoài đang ngày một sâu sắc hơn. Đặc biệt, khán giả trẻ Việt Nam đang rất cởi mở trong việc đón nhận các hình thái kịch nghệ mới. Họ không ngại dịch chuyển, thích tìm tòi khám phá và rất mạnh dạn trong việc phá vỡ các khuôn mẫu trong việc thường thức nghệ thuật. Tôi mong rằng trong tương lai, Sài Gòn sẽ có thêm nhiều sân khấu đa quốc tịch, nơi sẽ cất lên thứ ngôn ngữ chung vượt qua tất cả các rào cản văn hóa, ngôn ngữ và địa lý”, Aaron Toronto bộc bạch

  Như Võ